Οι σιδηρόδρομοι της Ευρώπης, ένα μέσο χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, απειλούνται από την κλιματική αλλαγή και τα ακραία καιρικά φαινόμενα επισημαίνει σε εκτενές ρεπορτάζ το Bloomberg Συγκεκριμένα, η ζέστη λυγίζει τις γραμμές και κρεμάει τα εναέρια καλώδια, η βροχή πλημμυρίζει τις γραμμές και καταστρέφει τα αναχώματα, οι καταιγίδες ρίχνουν τα δέντρα και η διάβρωση κατατρώει τους παραθαλάσσιους βράχους, αφήνοντας τις παράκτιες γραμμές να κρέμονται στον αέρα.

Οι νέες δυσκολίες στην κατασκευή και λειτουργία του σιδηροδρομικού δικτύου έρχονται σε μια περίοδο που – μετά την τραγωδία των Τεμπών – η Ελλάδα προσπαθεί να επιταχύνει τα έργα αναβάθμισης και συντήρησης, αλλά και τα έργα επέκτασης του δικτύου προς τα μεγάλα λιμάνια.

«Υπάρχει ο κίνδυνος να γίνει μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Οι ακραίες κλιματικές συνθήκες καθιστούν τον σιδηρόδρομο αναξιόπιστο, γεγονός που μετακινεί τους ανθρώπους στα αυτοκίνητα, τα οποία αυξάνουν τον άνθρακα, γεγονός που καθιστά τα πάντα πιο αναξιόπιστα, επειδή έχουμε όλο και πιο ακραία καιρικά φαινόμενα», τονίζει ο Νόελ Ντόλφιν, επικεφαλής έργων στο Ηνωμένο Βασίλειο στην Furrer + Frey, μια εταιρεία ηλεκτροκίνησης σιδηροδρόμων

Σύμφωνα με το Bloomberg, τον Ιούλιο του 2022, όταν η καλοκαιρινή ζέστη έσπασε τα ρεκόρ στην Ευρώπη, εκατοντάδες επιβάτες επιβιβάστηκαν σε ένα τρένο στο Παρίσι που διαχειριζόταν η γαλλική εταιρεία Thalys. Κατευθύνονταν προς τις Βρυξέλλες, αλλά κατάφεραν να διανύσουν μόνο λίγα χιλιόμετρα. Το τρένο χάλασε, ο κλιματισμός δεν λειτούργησε και περισσότεροι από 600 άνθρωποι κάθισαν σε συνθήκες 45 βαθμών Κελσίου για περισσότερες από τέσσερις ώρες πριν εκκενωθούν. Ορισμένοι επιβάτες κατέρρευσαν, άλλοι άνοιξαν τις πόρτες ή έσπασαν τα παράθυρα για να πάρουν αέρα. Η Thalys δήλωσε αργότερα ότι η βλάβη σχετίζεται με τις υψηλές θερμοκρασίες.

Το φιάσκο της Thalys δεν ήταν το μόνο περιστατικό εκείνο το καλοκαίρι που αποκάλυψε την ευπάθεια των σιδηροδρόμων στη ζέστη. Οι μεταλλικές γραμμές και τα καλώδια θερμαίνονται πολύ περισσότερο όταν ο ήλιος λάμπει πάνω τους, λέει ο Ντόλφιν. Στους 40C, οι ακτίνες του ήλιου πάνω στις μεταλλικές γραμμές μπορούν να αυξήσουν τη θερμοκρασία του μετάλλου στους 70C, ή ακόμα πιο ζεστά. Οι σιδηροτροχιές λυγίζουν, τα καλώδια πέφτουν, διακόπτοντας τη ροή της ηλεκτρικής ενέργειας ή μπλοκάροντας τη γραμμή μπροστά και τα τρένα ακινητοποιούνται.

Η θερμότητα, που ιστορικά αποτελούσε σχετικά μικρή απειλή για τα ευρωπαϊκά τρένα, αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι φορείς εκμετάλλευσης λαμβάνουν μια πληρωμή από το Network Rail, τον διαχειριστή υποδομής, για να τους αποζημιώσει για τα διαφυγόντα έσοδα εάν οι υπηρεσίες διακοπούν ή ακυρωθούν λόγω καιρικών συνθηκών. Στο παρελθόν, οι περισσότερες από αυτές τις πληρωμές συνδέονταν με τον άνεμο και τις πλημμύρες, αλλά η θερμότητα αυξήθηκε από το 3% των απαιτήσεων μεταξύ 2009 και 2014 σε πάνω από 10% κατά μέσο όρο μεταξύ 2015 και 2020.

Η διάβρωση των ακτών είναι ένας άλλος κίνδυνος. Ένα έργο ύψους 165 εκατομμυρίων λιρών (208 εκατομμυρίων δολαρίων) στο Ντέβον της νοτιοδυτικής Αγγλίας κατασκεύασε έναν αιγιαλό και ασφάλισε έναν γκρεμό με δίχτυ και καρφιά για να προστατεύσει μια σιδηροδρομική γραμμή η οποία είχε ανακατασκευαστεί αφού παρασύρθηκε από μια καταιγίδα τον Φεβρουάριο του 2014. Το Network Rail εξέτασε το ενδεχόμενο να μεταφέρει ολόκληρη τη γραμμή στην ενδοχώρα, αλλά αποφάσισε ότι η διατήρηση και η προστασία της παρουσίαζε καλύτερη αξία. Η μετακίνηση στην ενδοχώρα θα μπορούσε να είναι ακόμα η μοίρα της σιδηροδρομικής γραμμής Maresme που βρίσκεται στην ακτή βόρεια της Βαρκελώνης. Θα κόστιζε δισεκατομμύρια ευρώ και θα χανόταν η συγκίνηση ενός ταξιδιού όπου ο επιβάτης μπορεί να προσποιηθεί ότι γλιστρά πάνω από τη θάλασσα. Ωστόσο, η μετακίνηση θα εξαλείψει την απειλή των ολοένα και ισχυρότερων κυμάτων και καταιγίδων.

Το κόστος της ανθεκτικότητας

Η ανθεκτικότητα κοστίζει χρήματα επισημαίνει το Bloomberg. Ανάλυση του Διεθνούς Φόρουμ Μεταφορών, ενός παγκόσμιου διακυβερνητικού οργανισμού, διαπίστωσε ότι μέχρι το 2021, μόνο έξι από τις 66 χώρες μέλη του θα δαπανούν περισσότερο από το ήμισυ του προϋπολογισμού τους για τις υποδομές μεταφορών στις σιδηροδρομικές μεταφορές.

Οι επισκευές, όμως, μπορεί συχνά να οδηγήσουν σε διακοπές των υπηρεσιών και υψηλότερα ναύλα. «Υπάρχει η πεποίθηση ότι οι υπηρεσίες χειροτερεύουν παρά το γεγονός ότι πληρώνουμε περισσότερα. Είναι σχεδόν σαν μια τέλεια καταιγίδα – η επένδυση που απαιτείται σε μια εποχή που δυστυχώς υπάρχουν περισσότερες διακοπές των υπηρεσιών», λέει η Λορέν Μπλακγουντ, πρώην υπεύθυνη προγράμματος βιωσιμότητας στο Network Rail και ειδικός σε λύσεις που βασίζονται στη φύση, όπως η χρήση φυτών και υγροτόπων για την αποστράγγιση.

Και το πρόσθετο κόστος μπορεί να οδηγήσει σε κλείσιμο. Το σιδηροδρομικό έργο High Speed Two της Βρετανίας, το οποίο αρχικά συνέδεε το Λονδίνο με τις βόρειες πόλεις του Λιντς και του Μάντσεστερ, αποτέλεσε υπόδειγμα ανθεκτικότητας στο κλίμα, αλλά και έναν από τους πιο ακριβούς σιδηροδρόμους στον κόσμο, με κόστος 396 εκατομμύρια λίρες ανά μίλι. Πέρυσι η βρετανική κυβέρνηση ακύρωσε μέρος της διαδρομής λόγω του κόστους.

Κανείς δεν είναι απόλυτα σίγουρος για το πόσο θα κοστίσει για να γίνουν όλα έτοιμα. «Πιθανότατα είναι ένας πολύ μεγάλος λογαριασμός», υποστηρίζει η Λούσι Άντερτον, επικεφαλής του τμήματος βιωσιμότητας της UIC, μιας διεθνούς βιομηχανικής ομάδας για σιδηροδρομικούς φορείς και διαχειριστές υποδομών.