Στο κυκεώνα του καύσωνα και της κλιματικής αλλαγής βρίσκεται η Αθήνα, αφού σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Πόλεις της ΕΕ και ακραία φαινόμενα καύσωνα» η κυριαρχία του μπετόν και του τσιμέντου αυξάνουν δραματικά τη θερμοκρασία δημιουργώντας συνθήκες θερμοκηπίου. Οι συνθήκες παρατεταμένου καύσωνα αλλά και οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης που δεν μπορούν να μείνουν έξω από την εξίσωση δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα. Η ανάγκη για ριζικές αλλαγές στον τρόπο που οργανώνονται οι σύγχρονες οικονομίες και κοινωνίες βρίσκονται στην εμπροσθοφυλακή της ενεργειακής μετάβασης, ώστε οι κάτοικοι να μπορούν να έχουν μία βιώσιμη διαβίωση στα αστικά κέντρα, μειώνοντας τους κινδύνους που εγκυμονούν αυτές οι συνθήκες για την υγεία των κατοίκων.
Η Αθήνα είναι μία αστική θερμική νησίδα. Με τον όρο θερμική αστική νησίδα ορίζεται η τάση των κέντρων των πόλεων να παρουσιάζουν υψηλότερες θερμοκρασίες αέρα σε σχέση με την ύπαιθρο που τις περιβάλλει. Συνήθως η διαφορά αυτή είναι πιο έντονη κατά τις νυχτερινές ώρες σε σχέση με την υπόλοιπη ημέρα. Επίσης εντονότερο εμφανίζεται το φαινόμενο κατά τη διάρκεια του χειμώνα σε σχέση με το καλοκαίρι. Οι συνθήκες περιορισμένου ανέμου ή άπνοιας ευνοούν τη δημιουργία της θερμικής αστικής νησίδας. Η διαφορά της θερμοκρασίας εξαρτάται από τους παράγοντες-αίτια του φαινομένου και μπορεί να φτάσει ακόμα και τους 15οC. Ο τρόπος που είναι δομημένα τα αστικά κέντρα, τα υλικά που κυριαρχούν και η έλλειψη πρασίνου προκαλούν ασφυκτικά προβλήματα που δεν αφορούν στο μέλλον αλλά συμβαίνουν εδώ και τώρα. Όπως αναφέρει η έκθεση «το έδαφος είναι λάβα» και οι καύσωνες αναφέρονται σε παρατεταμένες, εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες που μπορούν να προκαλέσουν το μικροκλιματικό φαινόμενο που είναι γνωστό ως «Αστική Θερμική Νησίδα» (UHI).
«Η Ελλάδα έχει ανεπτυγμένο τουρισμό. Όμως, στην Αθήνα, για παράδειγμα, θα είναι αδύνατο να έχετε τους ίδιους αριθμούς τουριστών, αν η θερμοκρασία βρίσκεται στους 40 βαθμούς Κελσίου» προειδοποίησε και πρόσθεσε: «Σήμερα είναι απολύτως απαραίτητο να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής στις πόλεις. Η κλιματική αλλαγή είναι πραγματικότητα και οι επιπτώσεις είναι μη αναστρέψιμες. Το ερώτημα είναι πώς μπορούμε να προσαρμοστούμε. Δεν έχουμε βιώσιμες πόλεις και βιώσιμες ζωές. Δυστυχώς συνεχίζουμε να ζούμε στο ίδιο μοντέλο πόλεων όπως τον προηγούμενο αιώνα. Οι πόλεις μας είναι φτιαγμένες για να εξυπηρετούν τρία υλικά: το πετρέλαιο, το τσιμέντο και τα αυτοκίνητα. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η βιωσιμότητα δεν είναι μόνο η μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος και η διατήρηση του οικοσυστήματος, αλλά αφορά επίσης στη βιωσιμότητα των τοπικών κοινωνιών, στην ανάπτυξη τοπικών οικονομιών και στην καταπολέμηση του αποκλεισμού, του ρατσισμού και των ανισοτήτων», είχε αναφέρει ο Κάρλος Μορένο (Carlos Moreno), Καθηγητής Πανεπιστημίου και Διεθνής Εμπειρογνώμονας για την ανθρώπινη έξυπνη πόλη (Human Smart City), μιλώντας για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη στο συνέδριο του ΤΜΕΔΕ.
Επί της ουσίας, οι επιφανειακές θερμοκρασίες παίζουν κρίσιμο ρόλο στο πόσο ζεστή γίνεται η γύρω περιοχή και αποτελούν κίνδυνο για την υγεία κατά τη διάρκεια ακραίων θερμικών φαινομένων. Κατά τη διάρκεια των κυμάτων καύσωνα, σημαντικό μέρος της ενέργειας του ήλιου απορροφάται και ανακλάται από τις επιφάνειες που εκτίθενται στις ακτίνες του, με αποτέλεσμα οι θερμοκρασίες τους να αυξάνονται σημαντικά. Αυτές οι θερμές επιφάνειες στη συνέχεια μεταφέρουν τη θερμότητά τους στον περιβάλλοντα αέρα, αυξάνοντας τη συνολική θερμοκρασία του αέρα. Ενώ ορισμένες διαπερατές και υγρές επιφάνειες, όπως το γρασίδι ή το χώμα, απορροφούν λιγότερη θερμότητα, άλλα δομικά υλικά, όπως η άσφαλτος ή το σκυρόδεμα, είναι ικανά να απορροφήσουν έως και το 95% της ηλιακής ενέργειας, η οποία στη συνέχεια ακτινοβολείται πίσω. Περίπου μισό τρισεκατομμύριο ευρώ τα τελευταία 40 χρόνια έχουν δοθεί ως απόρροια των κλιματικών φαινομένων στην Ευρώπη, ενώ έχουν χαθεί 85.000 έως 145.000 ανθρώπινες ζωές. Μεταξύ αυτών των θανάτων, πάνω από το 85% ήταν αποτέλεσμα καύσωνα μεταξύ 1981 και 2020. Κατά τις τελευταίες καλοκαιρινές περιόδους, πολλές πυκνοκατοικημένες περιοχές γνώρισαν θερμοκρασίες ρεκόρ στην Ευρώπη.
Η διαδικασία της αστικής ανάπτυξης αλλάζει ριζικά το τοπίο. Οι φυσικές και διαπερατές επιφάνειες αντικαθίστανται από αδιαπέραστες κατασκευές όπως τα κτίρια και οι δρόμοι. Αυτό δημιουργεί αυτό που οι κλιματολόγοι αποκαλούν «αστικές θερμικές νησίδες», περιοχές εντός των πόλεων που παρουσιάζουν σημαντικά υψηλότερες θερμοκρασίες σε σύγκριση με τις κοντινές αγροτικές περιοχές. Πρόκειται επίσης για περιοχές με υψηλές συγκεντρώσεις ανθρώπων. Στην Ευρώπη, σχεδόν τα μισά σχολεία και νοσοκομεία στις πόλεις βρίσκονται σε αστικές θερμικές νησίδες, εκθέτοντας ευάλωτους πληθυσμούς σε θερμοκρασίες που απειλούν την υγεία, καθώς επιδεινώνονται οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, σύμφωνα με την υπηρεσία περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ανάπτυξη πράσινων υποδομών είναι ένα από τα πιο αποτελεσματικά μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας. Η διαφορά που κάνουν τα πάρκα στη θερμοκρασία των πόλεων δείχνει την κρίσιμη ισορροπία μεταξύ της αστικής ανάπτυξης και των χώρων πρασίνου, που συμβάλλουν στον μετριασμό των υψηλών θερμοκρασιών. Ακόμη και οι μικροί χώροι πρασίνου μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Το Reuters είχε κάνει σε ρεπορτάζ του ιδιαίτερη μνεία στην Ελλάδα, σχολιάζοντας πως οι πολεοδόμοι της Αθήνας έχουν δημιουργήσει «πάρκα τσέπης», μεταμορφώνοντας μικρά οικόπεδα που κάποτε ήταν γεμάτα σκουπίδια και αγριόχορτα.
Σε αυτή τη δύσκολη συνθήκη ο επανασχεδιασμός των πόλεων και του δημόσιου χώρου κυρίως με στοχευμένες παρεμβάσεις κρίνεται αναγκαίος. Η έκθεση αναφέρει πως πίδακες νερού σε πλατείες, χρήση διαπερατών υλικών, φυτεμένες στέγες ή τοίχοι, σιντριβάνια, είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία εκείνα που μπορούν να ενσωματωθούν εντός του αστικού ιστού και να έχουν φυσικά οφέλη. Η δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα, η ψύξη των χώρων, η αντιμετώπιση των κυμάτων καύσωνα κατά τους θερινούς μήνες, η μείωση των αέριων ρύπων κ.α., είναι τα άμεσα αποτελέσματα στο αστικό περιβάλλον.
Διαβάστε ακόμη
