Τα κοιτάσματα φυσικού αερίου «Αφροδίτη» και «Ισάι» τα οποία συνδέονται μεταξύ τους ως όμορα, αποτελούσαν ανέκαθεν «αγκάθι» στις σχέσεις Κύπρου – Ισραήλ, όσον αφορά τον τρόπο εμπορικής εκμετάλλευσης και το ποσοστό που το Ισραήλ διεκδικούσε από το «Αφροδίτη». Στην τελευταία συνάντηση που είχε ο υπουργός Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, Γιώργος Παπαναστασίου με τον ομόλογό του υπουργό Ενέργειας και Υποδομών του Ισραήλ, Ελί Κοέν στο Τελ Αβίβ έγινε για άλλη μια φορά αναφορά στο ζήτημα χωρίς να υπάρχουν όμως περαιτέρω ανακοινώσεις. Οι δύο πλευρές τόνισαν εκ νέου την ανάγκη να επιτευχθεί σύντομα συμφωνία γύρω από το ζήτημα αξιοποίησης των εν λόγω κοιτασμάτων.

Παρά τα μνημόνια στρατηγικής συνεργασίας με το Ισραήλ, το γεγονός ότι το κοίτασμα «Αφροδίτη» επεκτείνεται και στην Ισραηλινή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) αποτελεί τροχοπέδη στην εμπορικοποίηση και τη διοχέτευση του στην Αίγυπτο αφού το Ισραήλ διεκδικεί ποσοστό εσόδων.

Η κοινοπραξία του «Αφροδίτη» αποτελείται από τις εταιρείες Chevron Corp με 35% (διαχειριστής) την BG Cyprus (Shell) και την NewMed Energy με 30%. Το μεγαλύτερο τμήμα του κοιτάσματος φυσικού αερίου βρίσκεται στα κυπριακά χωρικά ύδατα, ενώ το μικρότερο τμήμα στο Ισραήλ. Εκτιμάται ότι υπάρχουν 120 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (BCM) φυσικού αερίου στο κοίτασμα «Αφροδίτη» και περίπου 10-12 BCM στο κοίτασμα «Ισάι». Τα δύο κράτη παραμένουν, από το 2015, σε διάσταση ως προς τη συμφωνία συνεκμετάλλευσης του «Αφροδίτη-Ισάι», ζητήματος που πέρασε από διάφορες φάσεις διαπραγμάτευσης σε επίπεδο εταιρειών και διμερές Λευκωσίας-Ισραήλ. Όπως όλα δείχνουν δεν υπάρχει κάποια ξεκάθαρη απόφαση επί του παρόντος. Η επιδιαιτησία ή η πρόταση εξαγοράς του «Ισάι» από την κοινοπραξία του «12» φαίνεται να είναι η δύο κυρίαρχες επιλογές που έχουν τεθεί επί τάπητος αν και επί του παρόντος δεν υπάρχει ανάπτυξη του κοιτάσματος.

Η μεγάλη εικόνα δείχνει πως τα δύο κράτη δεν μπορούν να καταλήξουν σε συμφωνία για την ακριβή διαίρεση του κοιτάσματος και για το αν θα αξιοποιηθεί ως ενιαίο κοίτασμα. Υπενθυμίζεται πως Ισραήλ και Κύπρος είχαν υπογράψει συμφωνία συνεργασίας το 2010 που αφορούσε τα κοιτάσματα φυσικού αερίου που ενδέχεται να ανακαλυφθούν στη Μεσόγειο. Η συμφωνία περιελάμβανε ρήτρα σχετικά με τα υπεράκτια κοιτάσματα που εκτείνονται στα θαλάσσια σύνορα. Το 2012, αποκαλύφθηκε ότι το κοίτασμα φυσικού αερίου «Ισάι» ήταν συνέχεια του κυπριακού κοιτάσματος φυσικού αερίου. Έκτοτε οι εταίροι προσπαθούν να έρθουν σε συμφωνία.

Υπό το βάρος των εξελίξεων στην περιοχή και δεδομένης της πάγιας διαφοράς Κυπριακής Δημοκρατίας – Ισραήλ για το «Αφροδίτη» – «Ισάι», η προοπτική για την Κύπρο να αναπτύξει το κοίτασμα με τρόπο που θα μεγιστοποιούσε τα οφέλη από την ταχεία έλευση φυσικού αερίου στην Κύπρο είναι αμφίσημη.

Πάντως, το φυσικό αέριο είναι μία πληγή για την Κύπρο. Η γειτονική Αίγυπτος που διαχειρίστηκε τους ενεργειακούς της πόρους ορθά, μέσα σε λιγότερο από πέντε χρόνια από τις ανακαλύψεις ξεκινούσε την εμπορική εκμετάλλευση των κοιτασμάτων. Στην Κύπρο έχουν περάσει σχεδόν 20 χρόνια για την εισαγωγή φυσικού αερίου και 14 χρόνια από τότε που εντοπίστηκαν κοιτάσματα και κυπριακό αέριο δεν υπάρχει. Η δυστοκία σχετίζεται και με πολιτικούς χειρισμούς. Το αδιέξοδο της «Αφροδίτης», ανεξαρτήτως έκβασης, είναι ένα αγκάθι ακόμα για την Κύπρο, αφού αποτυπώνει τη σύγχυση που επικράτησε γύρω από την ανάπτυξή του.

Η υπόθεση με Chevron

Την ίδια ώρα, εξελίσσεται και η υπόθεση με τη Chevron αφού το Υπουργείο Ενέργειας είχε δώσει διορία μέχρι τις 31 Μαρτίου του 2024 στη διαχειρίστρια του κοιτάσματος, Chevron για παρουσίαση πρότασης για «βέλτιστο» σχέδιο ανάπτυξης του κοιτάσματος «Αφροδίτη». Το έργο είχε ως διαχειριστή αρχικά τη Noble Energy, στη συνέχεια την British Gas και τώρα τη Chevron. Η Noble Energy, εξαγοράστηκε από την Chevron τον Οκτώβριο του 2020. Τον περασμένο Ιούλιο, η κοινοπραξία Chevron μαζί με τη Shell Plc και την ισραηλινή Newmed Energy LP είχαν καταθέσει για έγκριση επικαιροποιημένο πλάνο ανάπτυξης της «Αφροδίτη» στην Κυβέρνηση, το οποίο προνοούσε τη σύνδεση του κοιτάσματος με υποδομές υγροποίησης στην Αίγυπτο μέσω υποθαλάσσιου αγωγού. Το επικαιροποιημένο σχέδιο απορρίφθηκε από την κυπριακή κυβέρνηση στα τέλη Αυγούστου. Σημειώνεται πως πλάνο αξιοποίησης υπήρχε υπογεγραμμένο και από τις δύο πλευρές από το 2019. Το Σχέδιο του 2019 περιλαμβάνει δύο σημαντικά σημεία, την πλωτή μονάδα παραγωγής και τον αγωγό προς την Αίγυπτο.

Η νέα πρόταση της Chevron για διαφοροποίηση εις βάρος του κράτους της συμφωνίας του 2019, προέβλεπε τρεις γεωτρήσεις παραγωγής αντί πέντε που προέβλεπε η συμφωνία του 2019. Επίσης, αντί της εγκατάστασης FPU (Floating Production Unit) επί του κοιτάσματος (για πλήρη ανάκτηση του αποθέματος) η Chevron πρότεινε την απευθείας σύνδεση του Αφροδίτη με τις εγκαταστάσεις WDDM (ιδιοκτησίας της Shell, που είναι ένα από τα μέλη της κοινοπραξίας για εκμετάλλευση του Αφροδίτη) στην Αίγυπτο. Το υπουργείο Ενέργειας της Κύπρου υποστήριζε πως η πρόταση συνεπάγεται σημαντικά χαμηλότερο κόστος άντλησης και επεξεργασίας (περίπου κατά 1 δισ. σύμφωνα με τον κυπριακό Τύπο, έναντι συνολικού κόστους περίπου 3,5 δισ.). Το υπουργείο θεωρεί ότι κάτι τέτοιο θα μειώσει εις βάρος της ΚΔ το απόθεμα φυσικού αερίου που θα αντληθεί αλλά και τα χρήματα στα οποία προσβλέπει ως έσοδα από την εμπορία του φυσικού αερίου η Κύπρος. «Τα δύο αυτά σημεία πρέπει να τιμηθούν από τα εμπλεκόμενα μέρη τόσο η πλωτή μονάδα όσο και ο αγωγός προς την Αίγυπτο. Με αυτή τη λογική ανέφερε, η οποιαδήποτε αλλαγή θα πρέπει να εξηγηθεί και με οικονομικούς αλλά και με γεωπολιτικούς τρόπους», είχε αναφέρει ο υπουργός σε παλαιότερες δηλώσεις του.

Επί της ουσίας, ο υπουργός Ενέργειας με επιστολή του στη Chevron είχε κάνει γνωστό ότι η Κυπριακή Δημοκρατία απορρίπτει την πρόταση της εταιρείας για αναθεώρηση του σχεδίου ανάπτυξης που είχε υπογραφεί το 2019. Παράλληλα, όμως, ο κ. Παπαναστασίου κάλεσε τη Chevron σε εντατική διαπραγμάτευση, ώστε να συζητηθεί επισταμένα το ενδεχόμενο κατάληξης σε συμφωνία για την ανάπτυξη του κοιτάσματος, με τρόπο όμως ώστε να προστατευθούν και τα συμφέροντα του κράτους, με μείωση του κινδύνου που το Υπουργείο Ενέργειας θεωρεί ότι ελλοχεύει μέσα από την αναθεωρημένη πρόταση της κοινοπραξίας που διαχειρίζεται το κοίτασμα. Το «Αφροδίτη», εκτός απροόπτου, θα καθυστερήσει περαιτέρω να αναπτυχθεί -δεδομένου ότι η ανακάλυψη του κοιτάσματος πηγαίνει πίσω 12 χρόνια, στο 2011 και πως η Κυπριακή Δημοκρατία δεν έχει εντάξει τους υδρογονάνθρακες σε ένα σύστημα παραγωγής.