Ο ενεργειακός εφοδιασμός της Πολωνίας εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα, με τον άνθρακα να αποτελεί τη μεγαλύτερη και πιο ορατή επιβάρυνση για το κλιματικό της αποτύπωμα. Το «πολιτικό βαρίδι» της Ανατολικής Ευρώπης σχεδιάζει να τον καταργήσει σταδιακά, αντικαθιστώντας τον με ένα μείγμα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και πυρηνικής παραγωγής, αλλά -την ίδια στιγμή- παραμένει η μόνη χώρα στην ΕΕ χωρίς καθορισμένη ημερομηνία λήξης για την ολοκλήρωση αυτού του έργου. Η ενεργειακή κρίση που ακολούθησε τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, ωστόσο, ώθησε την Πολωνία να επιταχύνει την απομάκρυνση από τον άνθρακα και να αυξήσει τη δυναμικότητα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η νέα κυβέρνηση μετά τις εκλογές του 2023 υποσχέθηκε μια ακόμη πιο φιλόδοξη ενεργειακή μετάβαση, αλλά δεν έχει ακόμη παραδώσει την απαραίτητη πολιτική και νομοθεσία, αναφέρει το Clean Energy Wire.

Η Πολωνία ευθύνεται για το 11% εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ

Η φιλελεύθερη, φιλοευρωπαϊκή αντιπολίτευση στην Πολωνία κέρδισε τις εκλογές στις 15 Οκτωβρίου. Ο νέος συνασπισμός, αποτελούμενος από τον Συνασπισμό Πολιτών του πρώην προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ (30,7%), τον Τρίτο Δρόμο (14,4%) και την Αριστερά (8,6%), σχημάτισε κυβέρνηση τον Δεκέμβριο του 2023. Τους πρώτους μήνες δεν τήρησε τις υποσχέσεις της για την παρουσίαση ενός σχεδίου επιτάχυνσης της ενεργειακής μετάβασης. Παραδόθηκε μια μερική επικαιροποίηση του εθνικού σχεδίου για την ενέργεια και το κλίμα (το οποίο έχει ανατεθεί στο πλαίσιο της ΕΕ), αλλά το έγγραφο απέχει πολύ από την τελική έκδοση και παρουσιάζει μια μάλλον συντηρητική ματιά στην ενεργειακή μετάβαση έως το 2030.

Η Πολωνία ήταν υπεύθυνη για το 11% περίπου των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ το 2022. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έχουν μειωθεί κατά πάνω από 30% από την κορύφωση που σημειώθηκε τη δεκαετία του 1980. Οι περισσότερες μειώσεις πραγματοποιήθηκαν τη δεκαετία του 1990 μαζί με την πτώση του κομμουνισμού και τη μετατόπιση από τη βιομηχανική, σχεδιασμένη οικονομία. Τα επίπεδα εκπομπών δεν έχουν μεταβληθεί σημαντικά από το 2001. Ο τρέχων στόχος της Πολωνίας για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ για το 2030 (για τις εγχώριες μεταφορές, τα κτίρια, τη γεωργία, τη μικρή βιομηχανία και τα απόβλητα) είναι 17,7% σε σύγκριση με το 2005. Είναι πολύ μικρότερος από χώρες όπως η Γερμανία ή η Δανία (50%), αλλά οι συνολικές εκπομπές της Πολωνίας το 2022 ήταν μόλις 2% κάτω από τα επίπεδα του 2005.

Το 2023, η Πολωνία είδε σημαντική μείωση του μεριδίου του άνθρακα στο μείγμα ηλεκτρικής ενέργειας, από 70% το προηγούμενο έτος σε 61%. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2024, η χώρα αύξησε το μερίδιο της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε ποσοστό άνω του 28%. Αλλά ακόμη και με την αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον άνθρακα. Ο τομέας ηλεκτροπαραγωγής της Πολωνίας έχει την υψηλότερη ένταση άνθρακα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθιστώντας τη σταδιακή κατάργηση του άνθρακα βασική πρόκληση. Επιπλέον, η Πολωνία είναι η μόνη χώρα στην ΕΕ που δεν έχει επίσημη ημερομηνία για την απομάκρυνση από τον άνθρακα. Ο ενεργειακός τομέας της χώρας κυριαρχείται από μεγάλες, κρατικές ή μερικώς κρατικές εταιρείες, όπως η πετρελαϊκή εταιρεία Orlen ή η Polska Grupa Energetyczna (PGE), μια ενεργειακή εταιρεία που κατέχει εργοστάσια και ορυχεία άνθρακα.

Η Πολωνία κατάφερε να διαφοροποιήσει τον εφοδιασμό της με φυσικό αέριο, πετρέλαιο και άνθρακα, αφού εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές από τη Ρωσία. Το 2023, τέθηκαν σε εφαρμογή επιδοτήσεις για να διατηρηθούν οι τιμές του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας σε χαμηλά επίπεδα – αλλά το κόστος για το κράτος ήταν δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ. Η νέα κυβέρνηση παρέτεινε τις επιδοτήσεις μέχρι το πρώτο εξάμηνο του 2024. Με νέα νομοθεσία, η κυβέρνηση εισήγαγε μια νέα, υψηλότερη μέγιστη τιμή για την ηλεκτρική ενέργεια που θα αυξήσει τους λογαριασμούς περίπου 15-30% για τους περισσότερους καταναλωτές και παρέχει επιδότηση για τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2024. Ο υπουργός Οικονομικών δήλωσε ότι θα εργαστεί για να διατηρήσει τις τιμές της ενέργειας “σε αποδεκτό επίπεδο” και το 2025.

Τα στάδια της πράσινης μετάβασης

Η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί μείζον ζήτημα για τη δημόσια υγεία, η οποία τροφοδοτείται όχι μόνο από τα αυτοκίνητα, αλλά και από τους λέβητες, καθώς καμία άλλη χώρα της ΕΕ δεν χρησιμοποιεί σχεδόν τόσο πολύ άνθρακα για θέρμανση.

  • Ο άνθρακας: Η ενέργεια από άνθρακα είναι το μεγαλύτερο ερωτηματικό που «αιωρείται» πάνω από τη μετάβαση της Πολωνίας. Σύμφωνα με τα σχέδια της προηγούμενης κυβέρνησης, η Πολωνία θα ήταν η τελευταία χώρα της ΕΕ που θα χρησιμοποιούσε άνθρακα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι και τη δεκαετία του 2040. Με τη γήρανση των μονάδων και το τέλος των δημόσιων επιδοτήσεων να πλησιάζει, πολλές μονάδες άνθρακα θα κλείσουν νωρίτερα από το προγραμματισμένο, απειλώντας ενδεχομένως την Πολωνία με κενό στην παραγωγή ενέργειας. Ο νέος κυβερνητικός συνασπισμός έχει σχέδια για την επιτάχυνση της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που, αν υλοποιηθούν, θα καταστήσουν την ανάγκη για άνθρακα οριακή γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 2030. Έχουν εκπονηθεί σχέδια δίκαιης μετάβασης για τις περιοχές άνθρακα, αλλά δεν θα λάβουν όλες χρηματοδότηση από την ΕΕ – το λιγνιτωρυχείο στην περιοχή Turów δεν εγκρίθηκε για στήριξη, καθώς η εξόρυξη άνθρακα προγραμματίζεται μέχρι το 2044- σε αντίθεση με το Bełchatów, όπου βρίσκεται η μεγαλύτερη λιγνιτική μονάδα στην Ευρώπη, που πρόκειται να κλείσει στη δεκαετία του 2030 και θα λάβει χρηματοδότηση. Με την αύξηση της τιμής του CO2 στο ΣΕΔΕ της ΕΕ, ο άνθρακας ανεβάζει τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας.
  • Εργοστάσιο παραγωγής μπαταριών: Η Πολωνία δεν συγκαταλέγεται στους κορυφαίους παραγωγούς αυτοκινήτων στην ΕΕ, αλλά υπάρχει ένας τομέας που μπορεί να κερδίσει από τη μετάβαση στα ηλεκτρικά οχήματα: η παραγωγή μπαταριών. Τον Απρίλιο του 2023, η Πολωνία ξεπέρασε τις ΗΠΑ ως η χώρα με τη δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγική ικανότητα μπαταριών ιόντων λιθίου στον κόσμο. Ο τομέας βλέπει την άνοδο των ηλεκτρικών οχημάτων και της αποθήκευσης ενέργειας ως μια τεράστια ευκαιρία. Αλλά μια πρόβλεψη του BloombergNEF βλέπει την Πολωνία να υπολείπεται των ΗΠΑ, της Γερμανίας, της Ουγγαρίας και της Σουηδίας μέχρι το 2027.
  • Πυρηνική ενέργεια: Η Πολωνία δεν έχει καταφέρει να κατασκευάσει με επιτυχία έναν πυρηνικό σταθμό παρά τις συνεχείς προσπάθειες που καταβάλλονται από τη δεκαετία του 1970. Η πρώτη πρωτοβουλία του 1971 έφτασε στη φάση της κατασκευής, αλλά κατέρρευσε με την πτώση του κομμουνισμού και τις διαμαρτυρίες. Ένα νεότερο σχέδιο, το οποίο ξεκίνησε το 2009, κόλλησε σε πρώιμο στάδιο. Τώρα είναι η πιο μακρινή πορεία οποιουδήποτε πυρηνικού έργου από την πτώση του κομμουνισμού, με τεχνολογικό εταίρο την αμερικανική εταιρεία Westinghouse και προγραμματισμένη ημερομηνία έναρξης λειτουργίας το 2033. Η Πολωνία εργάζεται επίσης για την επιλογή μιας δεύτερης τοποθεσίας για έναν άλλο κρατικό πυρηνικό σταθμό και σχεδιάζει να ανακοινώσει την απόφαση γύρω στο δεύτερο εξάμηνο του επόμενου έτους. Ένα άλλο σχέδιο δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που εξετάζεται είναι η σύμπραξη με την κορεατική εταιρεία KHNP. Η κρατική πετρελαϊκή εταιρεία Orlen σχεδιάζει να κατασκευάσει μια μονάδα μικρού δομοστοιχειωτού αντιδραστήρα (SMR) έως το 2030 και οραματίζεται περισσότερες από 70 άλλες σε όλη την Πολωνία τις επόμενες δεκαετίες. Το σχέδιο αυτό, ωστόσο, τέθηκε υπό αμφισβήτηση μετά την αρνητική γνωμοδότηση των υπηρεσιών ασφαλείας σχετικά με τα σχέδια.
  • Αιολική ενέργεια: Η ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας έχει σταματήσει τα τελευταία χρόνια με την ψήφιση δυσμενούς νομοθεσίας. Ωστόσο, η νέα κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι ένα νομοσχέδιο που θα χαλαρώνει τους κανόνες για την κατασκευή χερσαίων αιολικών πάρκων θα έρθει στο κοινοβούλιο το 2024. Εν τω μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποδέχθηκε τη χρήση χρηματοδότησης ύψους 194 εκατομμυρίων ευρώ για την κατασκευή τερματικού σταθμού που θα διευκολύνει την κατασκευή και την εξυπηρέτηση υπεράκτιων αιολικών πάρκων στην πόλη Γκντανσκ. Θα εξυπηρετεί επίσης το πρώτο υπεράκτιο έργο της Πολωνίας, το Baltic Power, η κατασκευή του οποίου θα ξεκινήσει φέτος.
  • Φωτοβολταϊκά: Η ηλιακή ενέργεια στην Πολωνία έχει εκτοξευθεί από μια οριακή δυναμικότητα το 2018 σε πάνω από 16 GW μέχρι το τέλος του 2023, έχοντας παράσχει το 8,7% της ηλεκτρικής ενέργειας το 2023 (από 5,7% το 2022) τόσο με φωτοβολταϊκά έργα σε στέγες όσο και με έργα κλίμακας κοινής ωφέλειας. Ωστόσο, αυτό έχει ωθήσει το απαρχαιωμένο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας στα όριά του, με αποτέλεσμα χιλιάδες έργα να μην μπορούν να συνδεθούν με το δίκτυο, λόγω παρωχημένης ρύθμισης ή απλώς λόγω υπερβολικής ποσότητας ηλεκτρικής ενέργειας για να μπορέσει να αντεπεξέλθει το δίκτυο. Μια νέα επικαιροποίηση της νομοθεσίας (που εισάγει λύσεις όπως η συγκέντρωση καλωδίων) αναμένεται να βοηθήσει την κατάσταση.
  • Τερματισμός των συγκρούσεων με την ΕΕ: Οι δύο θητείες του PiS/της Ενωμένης Δεξιάς σημαδεύτηκαν από πολλές συγκρούσεις με την ΕΕ, με επίκεντρο το κράτος δικαίου και την αντίθεση της Πολωνίας σε τμήματα της Πράσινης Συμφωνίας. Πολλές αλλαγές που έγιναν από το PiS στο νομικό σύστημα της Πολωνίας παραμένουν σε ισχύ. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αξιολόγησε τα μέτρα που έλαβε μέχρι στιγμής η κυβέρνηση του Ντόναλντ Τουσκ και συμφώνησε να αποδεσμεύσει χρήματα από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Η πρώτη πληρωμή ανακοινώθηκε στις 15 Απριλίου, αποτελούμενη από 6,3 δισεκατομμύρια ευρώ (από το σύνολο των προγραμματισμένων 60 δισεκατομμυρίων ευρώ). Μεγάλο μέρος των συνολικών χρημάτων θα διατεθεί για την ενεργειακή μετάβαση, όπως επιδοτήσεις για την αντικατάσταση θερμαντικών σωμάτων και τη μόνωση, καθώς και για υπεράκτια αιολικά πάρκα. Αυτό αναμένεται να δώσει ώθηση στην ενεργειακή μετάβαση της Πολωνίας.
  • Η θέρμανση σε κίνδυνο: 16 εκατομμύρια Πολωνοί διατηρούν τα σπίτια τους ζεστά το χειμώνα με τηλεθέρμανση, ο μεγαλύτερος αριθμός πελατών τηλεθέρμανσης μεταξύ όλων των χωρών της ΕΕ. Η συντριπτική πλειονότητα των συστημάτων τηλεθέρμανσης χρησιμοποιεί άνθρακα και θεωρείται αναποτελεσματική. Οι ειδικοί λένε ότι ο τομέας είναι «υποεπενδυμένος, ξεπερασμένος και ασύμφορος», με τους πελάτες να επωμίζονται το βάρος της αύξησης του κόστους. Τον Μάιο του 2024, η Πολωνία εγκαινίασε την πρώτη της μονάδα θέρμανσης με 100% ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η οποία κατασκευάστηκε με κρατική υποστήριξη και χρησιμοποιεί ηλιακή ενέργεια, αντλίες θερμότητας και αποθήκευση θερμότητας.
  • Κοστοβόρες αντλίες θερμότητας: Το 2022, η Πολωνία είχε την ταχύτερα αναπτυσσόμενη αγορά της Ευρώπης για τις αντλίες θερμότητας, καθώς πολλοί τις θεωρούσαν ως λύση στην αύξηση των τιμών του άνθρακα και της θέρμανσης γενικότερα. Ωστόσο, το 2023 κάποιοι αρχίζουν να μετανιώνουν για την απόφασή τους με το κόστος της ενέργειας να αυξάνεται. Η πολωνική κυβέρνηση συμφώνησε να παγώσει τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά μόνο μέχρι ένα ορισμένο επίπεδο κατανάλωσης ενέργειας. Αυτό σήμαινε απότομη αύξηση των λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος για τους ιδιοκτήτες σπιτιού που χρησιμοποιούσαν αντλίες θερμότητας και κατανάλωναν ενέργεια πάνω από το όριο επιδότησης. Οι πωλήσεις αντλιών θερμότητας μειώθηκαν το πρώτο εξάμηνο του 2023. Αλλά το 2024 οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας (που καταναλώνεται πάνω από το όριο επιδότησης) θα μειωθούν. Το υπουργείο για το κλίμα εισήγαγε επίσης μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας των αντλιών θερμότητας που αγοράζονται με επιδοτήσεις.
  • Καθαρός αέρας: Ο αγώνας της Πολωνίας με την υψηλή ατμοσφαιρική ρύπανση επικεντρώθηκε επί χρόνια στη θέρμανση, αλλά τώρα αρχίζει να ασχολείται και με τα αυτοκίνητα. Από τον Ιούνιο του 2024, η Βαρσοβία διαθέτει την πρώτη ζώνη καθαρών μεταφορών (Strefa czystego transportu – SCT) στη χώρα. Θα απαγορεύσει σταδιακά τα παλαιότερα αυτοκίνητα (ιδίως τα πετρελαιοκίνητα) από το κέντρο της πόλης. Θα υπάρξουν, ωστόσο, πολυάριθμες εξαιρέσεις. Για παράδειγμα, η απαγόρευση δεν θα ισχύσει για τους κατοίκους της πόλης μέχρι το 2028. Η Κρακοβία, διαβόητη στην Πολωνία για τα επίπεδα αιθαλομίχλης της, ήταν η πρώτη που συμφώνησε για μια Ζώνη Καθαρών Μεταφορών, αλλά το νομοσχέδιο της πόλης ανατράπηκε από δικαστήριο για τυπικούς λόγους.

Διαβάστε ακόμη