Σημείο καμπής αποτέλεσε η Διάσκεψη του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή στο Ντουμπάι, γνωστή και ως COP28, όπου οι χώρες συζήτησαν σχετικά με το πόσο έχει προχωρήσει ο κόσμος στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και πόσο χρειάζεται μια διόρθωση πορείας. Η τελική συμφωνία κατέληξε στη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα και παρόλο που υπήρξαν πολυάριθμες ουσιαστικές ανακοινώσεις πολιτικής και τεχνολογίας, η γεωπολιτική έμεινε λίγο πίσω στην ατζέντα των δύο εβδομάδων, σε σχέση με τον σημαντικό ρόλο που παίζει στην ενεργοποίηση ή την ανατροπή της ενεργειακής μετάβασης.
«Ενώ δεν γυρίσαμε σελίδα στην εποχή των ορυκτών καυσίμων στο Ντουμπάι, το αποτέλεσμα αυτό είναι η αρχή του τέλους», διακήρυξε ο επικεφαλής του ΟΗΕ για το κλίμα, Σάιμον Στιλ, μετά την ανακοίνωση της τελικής συμφωνίας.
Παρόλο που η συμφωνία της COP28 προσφέρει κάποια νότα αισιοδοξίας για την πρόοδο στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, δεν έφερε την επανάσταση που υποδηλώνει η υπεραισιοδοξία του Στιλ. Πράγματι, τα αποτελέσματα της COP28 υπόσχονται κάτι για τη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα, ωστόσο οι διπλωμάτες στη COP κατάφεραν να καταλήξουν σε ομόφωνη συμφωνία, επιτρέποντας μια ορισμένη ποσότητα στρατηγικής ασάφειας.
Στρατηγική ασάφειας εφαρμόστηκε στην τελική συμφωνία στην COP28
Με αυτόν τον τρόπο, οι 198 χώρες της COP28 συμφώνησαν στη «μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα». Από τη μία, οι χώρες που είναι πιο ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή μπορούν να επισημάνουν ότι αυτή η διατύπωση συνάδει με το αίτημά τους να απαιτήσει η συμφωνία τη «σταδιακή κατάργηση» των ορυκτών καυσίμων. Από την άλλη, τα πετρελαιοπαραγωγά κράτη μπορούν να υποστηρίξουν ότι η συμφωνία αντανακλά την προτίμησή τους για σταδιακή μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων, αλλά αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο ότι ο κόσμος μπορεί να αποφύγει την πλήρη εξάλειψη αυτής της εξάρτησης, βασιζόμενος σε τεχνολογίες δέσμευσης ή απομάκρυνσης του άνθρακα. Επιπλέον, η διατύπωση φαίνεται να θέτει το βάρος στους καταναλωτές ενέργειας καθώς και στους παραγωγούς ενέργειας, υποδηλώνοντας ότι η μείωση της ζήτησης για ορυκτά καύσιμα είναι εξίσου σημαντική με τη μείωση της παραγωγής, όπως αναφέρει το Foreign Affairs.
Η γεωπολιτική θα καθορίσει με τι ρυθμούς θα προχωρήσει η ενεργειακή μετάβαση
Σύμφωνα με το Foreign Affairs, στην πραγματικότητα, όμως, αυτό που είναι απαραίτητο να γίνει είναι οι ηγέτες που ενδιαφέρονται για την επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης να επικεντρωθούν στην άμβλυνση των παραδοσιακών πηγών έντασης και την αντιμετώπιση των απειλών εθνικής ασφάλειας. Το γεωπολιτικό είναι αυτό που θα καθορίσει πόσο γρήγορα (ή πόσο αργά) θα προχωρήσει η μετάβαση σε καθαρές μηδενικές εκπομπές.
Η επίτευξη του στόχου των καθαρών μηδενικών εκπομπών μέχρι το 2050 θα απαιτήσει μια πολύ απότομη και άμεση μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων – αν και όχι πλήρη εξάλειψη, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας και άλλων. Ο IEA έχει δηλώσει σαφώς ότι η ζήτηση πρέπει να μειωθεί με τον ίδιο ρυθμό με την προσφορά. «Η απλή περικοπή των δαπανών για πετρέλαιο και φυσικό αέριο δεν θα φέρει τον κόσμο σε τροχιά για το σενάριο Net zero έως το 2050», δήλωσε ο οργανισμός στην έκθεσή του για τις Παγκόσμιες Ενεργειακές Προοπτικές του 2023. «Το κλειδί για μια ομαλή μετάβαση είναι η κλιμάκωση των επενδύσεων σε όλες τις πτυχές ενός καθαρού ενεργειακού συστήματος».
Άλλες διατυπώσεις που συμφωνήθηκαν στην COP28 θα μπορούσαν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στο ρυθμό της μετάβασης. Πιο συγκεκριμένα, η τελική συμφωνία τονίζει την ανάγκη για μια «ομαλή» και «δίκαιη» μετάβαση. Η νέα αναγνώριση των κινδύνων μιας «ανεξέλεγκτης» μετάβασης αντικατοπτρίζει τις ανησυχίες ότι η διαδικασία αυτή είναι πιθανό να είναι τεθλασμένη από γεωπολιτική άποψη και ότι είναι σημαντικό για τους αξιωματούχους της εξωτερικής και κλιματικής πολιτικής να εντοπίσουν αυτούς τους κινδύνους για να προσπαθήσουν να την κάνουν λιγότερο επικίνδυνη.
Οι σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας θα μπορούσαν να επιβραδύνουν την πορεία προς την καθαρή ενέργεια
Αν και η γεωπολιτική έχει μεγάλη σημασία για την πρόοδο του κλίματος, σπάνια λαμβάνει την προσοχή που της αξίζει στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα.
Το πιο σημαντικό είναι η σχέση Αμερικής-Κίνας και μια πιθανή επειδείνωσή της. Ήδη, οι ανησυχίες για την Κίνα οδηγούν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στις ΗΠΑ και την Ευρώπη να περιορίσουν τις εισαγωγές κινεζικών προϊόντων καθαρής ενέργειας, γεγονός που θα μπορούσε να επιβραδύνει την υιοθέτηση αυτών των τεχνολογιών. Ακόμη και ενώ οι διαπραγματευτές συναντήθηκαν στο Ντουμπάι, η κυβέρνηση Μπάιντεν ανακοίνωσε νέους κανόνες που αποκλείουν την Κίνα από την αλυσίδα εφοδιασμού ηλεκτρικών οχημάτων και μπαταριών των ΗΠΑ. Επιπλέον, η πρώτη συνάντηση υψηλού επιπέδου των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Κίνας μετά από τέσσερα χρόνια έληξε με απογοήτευση, εν μέρει λόγω των καταγγελιών της ΕΕ για μια εμπορική ανισορροπία που ευνοεί την Κίνα, η οποία αντανακλάται στην απόφαση του Οκτωβρίου να ξεκινήσει έρευνα κατά των επιδοτήσεων στις πωλήσεις κινεζικών ηλεκτρικών οχημάτων.
Οι αμερικανοκινεζικές εντάσεις συμβάλλουν επίσης στην απομάκρυνση από την παγκόσμια οικονομική ολοκλήρωση, η οποία ενέχει τον κίνδυνο να αυξήσει το κόστος της καθαρής ενέργειας και της διάδοσης των σχετικών τεχνολογιών και να επιβραδύνει την ενεργειακή μετάβαση. Σίγουρα, οι απρόσκοπτες αλυσίδες εφοδιασμού χαμηλού κόστους δεν είναι αυτοσκοπός. Οι χώρες θα πρέπει να αντιταχθούν στις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, να αμφισβητήσουν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η χρήση καταναγκαστικής εργασίας από την Κίνα στην κατασκευή ηλιακών συστημάτων, και να ενισχύσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού διαφοροποιώντας τες. Αλλά τα κράτη κινδυνεύουν επίσης να πάνε πολύ μακριά προς τον προστατευτισμό στο όνομα της ενεργειακής ασφάλειας και της ανθεκτικότητας.
Το κόστος των πολέμων
Το περασμένο έτος προσέφερε οδυνηρές υπενθυμίσεις ότι ο πόλεμος και οι συγκρούσεις μπορούν επίσης να εξαντλήσουν τους πόρους, την προσοχή και την αντοχή που απαιτούνται για την απαιτητική μετάβαση στην καθαρή ενέργεια. Με τις κυβερνήσεις να διαθέτουν τεράστια ποσά από τους σπάνιους πόρους για την άμυνα και την πολεμική μάχη σε μέρη όπως το Ισραήλ και η Ουκρανία, απομένουν λιγότερα κεφάλαια για την κλιμάκωση της υποστήριξης για την επιτάχυνση της ανάπτυξης της καθαρής ενέργειας.
