Της Αμαλίας Μαρίας Κουτσογιάννη*
Το ενεργειακό ζήτημα είναι μια από τις βασικότερες προκλήσεις που καλείται ο σημερινός κόσμος να διαχειριστεί, αν όχι η βασικότερη. Ο στόχος για την κλιματική ουδετερότητα ασκεί επίδραση σε ολόκληρες οικονομίες και κοινωνίες που είχαν δομηθεί στη βάση της εκμετάλλευσης των ορυκτών καυσίμων, φέρνοντας αλλαγές στην εργασία, τη μετακίνηση, την κατανάλωση, την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών.
Ταυτόχρονα, η εξέλιξη της τεχνολογίας επηρεάζει την ενεργειακή μετάβαση. Η τεχνητή νοημοσύνη, τα έξυπνα δίκτυα που χρησιμοποιούν ψηφιακές τεχνολογίες, αισθητήρες και λογισμικά για την καλύτερη αντιστοίχιση της προσφοράς και της ζήτησης θα συντελέσουν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων ειδικά για την ορθή διαχείριση και κατανάλωση της ενέργειας.
Σε όλες αυτές τις αλλαγές που συντελούνται και αναμένονται βραχυπρόθεσμα, κυρίαρχο αίτημα αποτελεί η ενεργειακή δικαιοσύνη. Η ενεργός συμμετοχή των πολιτών αποτελεί προϋπόθεση για μια δίκαιη ενεργειακή μετάβαση και ήδη η αύξηση των ενεργειακών κοινοτήτων δείχνει αυτή την ισχυρή τάση. Ενδεικτικά, να αναφέρουμε ότι ο αριθμός των ενεργών Ενεργειακών Κοινοτήτων στη χώρα μας ήταν αυξημένος κατά 36% τον περασμένο Νοέμβριο σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2021.
Οι ενεργειακές κοινότητες είναι συνεταιρισμοί που επιτρέπουν στους πολίτες να συμμετέχουν στην παραγωγή ενέργειας με καθαρές ή ανανεώσιμες πηγές, ενισχύοντας το εισόδημά τους, προστατεύοντας το περιβάλλον και προωθώντας την ενεργειακή δημοκρατία. Οι ενεργειακές κοινότητες είναι μια νομική μορφή οργάνωσης των πολιτών και μπορούν να αναπτύξουν πολλές διαφορετικές δραστηριότητες πέρα από την παραγωγή ενέργειας. Όπως βλέπουμε και στο ακόλουθο ραβδόγραμμα τον Αύγουστο το 2023 καταγράφονται περισσότερες από 1.600 ενεργειακές κοινότητες με περισσότερες από το 35% να αφορούν την περιοχή της Μακεδονίας.
Πηγή: ΔΕΔΔΗΕ (χαμηλή – μέση τάση και εικονικός ενεργειακός συμψηφισμός), ΓΕΜΗ, Αύγουστος 2023
- Τα οφέλη των ενεργειακών κοινοτήτων είναι πολύπλευρα. Μεταξύ άλλων μπορούν:
να συμβάλλουν στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, στην καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας μέσω της συμπερίληψης ευάλωτων νοικοκυριών, σε μία ευρεία κοινωνική ανα-διαπραγμάτευση της ενέργειας ως «κοινό», προστατεύοντας το περιβάλλον και προωθώντας την ενεργειακή δημοκρατία, - να ενισχύσουν τα νοικοκυριά και τις ΜΜΕ μειώνοντας σημαντικά τους λογαριασμούς ρεύματος,
- να προωθήσουν τη συλλογική δράση για την αναχαίτιση της κλιματικής κρίσης,
Παρόλο που οι ενεργειακές κοινότητες διαθέτουν τις προϋποθέσεις για να λειτουργήσουν ως φορείς τοπικής κοινωνικής ανθεκτικότητας και βιωσιμότητας, αντιμετωπίζουν πολλά εμπόδια. Μεταξύ αυτών των εμποδίων περιλαμβάνονται οι ασύμμετρες διοικητικές διαδικασίες, η έλλειψη:
- ετοιμότητας των υποδομών ενέργειας και των φορέων (περιορισμοί από τους Διαχειριστές Συστήματος/Δικτύων Ενέργειας, έλλειψη πόρων των δήμων κ.λπ.),
- ενημέρωσης, υποστήριξης, δεξιοτήτων και ενημέρωσης πολιτών και δήμων, συνέχειας στη νομοθεσία,
- πρόσβασης στη χρηματοδότηση (π.χ. αποκλεισμός των συνεταιρισμών από την πρόσβαση σε δάνεια).
Η χρήση της Στρατηγικής Διερεύνησης (Strategic Foresight) δηλαδή η εξερεύνηση, η πρόβλεψη, η διαμόρφωση σεναρίων του μέλλοντος και η αλλαγή του τρόπου σκέψης από προσανατολισμένο στο βραχυπρόθεσμο σε προσανατολισμένο μακροπρόθεσμο θα επιτρέψουν στις ενεργειακές κοινότητες να προετοιμαστούν καλύτερα με δομημένο και συστηματικό τρόπο για τις μελλοντικές εξελίξεις.
Η σάρωση του ορίζοντα (Horizon scanning), η αξιολόγηση των μεγάλων τάσεων και των κρίσιμων αβεβαιοτήτων και οι πολιτικές τους επιπτώσεις, καθώς και η εξερεύνηση εναλλακτικών μελλοντικών σεναρίων θα προετοιμάσουν τις ενεργειακές κοινότητες και θα ενισχύσουν πολίτες και δήμους στην επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης, δίνοντάς τους εργαλεία λήψης αποφάσεων και δεξιότητες.
*Στέλεχος Ειδικής Γραμματείας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού, Γεωγράφος, MSc Συστήματα Διαχείρησης Ενέργειας Και Προστασίας Περιβάλλοντος
