Ένα νέο ζήτημα τίθεται πλέον μετ’ επιτάσεως σε σχέση με την παραπέρα ανάπτυξη των φωτοβολταϊκών στην Ευρώπη (πέρα από τον εξοντωτικό ανταγωνισμό με τους Κινέζους). Αυτό δεν είναι άλλο από την εύρεση χώρου για την τοποθέτηση τους, καθώς αρχίζει να φαίνεται πως υπάρχει έλλειψη γης, με το «καμπανάκι» να χτυπά πλέον και για τις καλλιεργήσιμες περιοχές, ιδίως για εκείνες που δεν είναι τόσο γόνιμες.

Ωστόσο, ακόμα και αν ξεπεραστεί αυτό το εμπόδιο, προβληματισμός αρχίζει να γεννάται σε σχέση με τις συνέπειες της εγκατάστασης φωτοβολταϊκών στη γη αλλά και στις αντιδράσεις των ζώων στην ύπαιθρο.

Τι συμβαίνει στη Γερμανία

Η εταιρεία ανάπτυξης και εκμετάλλευσης του έργου Move On Energy έχει εγκαταστήσει περισσότερα από ένα εκατομμύριο φωτοβολταϊκά στοιχεία συνολικής ισχύος 605 μεγαβάτ στην περιοχή ενός πρώην υπαίθριου λιγνιτωρυχείου νότια της Λειψίας.

Το νέο ενεργειακό πάρκο Witznitz, το οποίο δεν απαιτεί κρατικές επιδοτήσεις, έχει συνδεθεί στο δίκτυο από τον Απρίλιο. Ο επενδυτής είναι μια εταιρεία που ανήκει στην ασφαλιστική εταιρεία Signal Iduna.

Η μονάδα καλύπτει έκταση περίπου 500 εκταρίων – που αντιστοιχεί σε περίπου 700 γήπεδα ποδοσφαίρου. Τα 150 εκτάρια από αυτά θα χρησιμεύσουν ως περιοχή αντιστάθμισης δίπλα και μεταξύ των φωτοβολταϊκών περιοχών. Η Move On θέλει να δημιουργήσει οικολογικά πολύτιμες περιοχές με λωρίδες λουλουδιών, σωρούς βράχων και νεκρών ξύλων και φράχτες μήκους άνω των 20 χιλιομέτρων.

Ένα μεγάλο μέρος έχει ήδη φυτευτεί. Διάφορα είδη πουλιών και θηλαστικών χρησιμοποιούν ήδη την περιοχή, λέει ο Βόλφγκανγκ Πιελμάιερ (Wolfgang Pielmaier), τεχνικός διευθυντής και συνεργάτης της Move On. Η σαξονική εταιρεία ζητά επίσης συμβουλές από οργανισμούς όπως η Nabu και η BUND.

Ο διάλογος μεταξύ της φωτοβολταϊκής βιομηχανίας και των εκπροσώπων της προστασίας της φύσης είναι πιθανό να ενταθεί στο μέλλον, σημειώνει η Handlesblatt.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πρόκειται να κατασκευαστούν τεράστια φωτοβολταϊκά πάρκα σε πολλά μέρη της Γερμανίας – όπως προβλέπεται από τον νόμο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: Περίπου 90 γιγαβάτ φωτοβολταϊκών είναι σήμερα συνδεδεμένα στο δίκτυο. Ο αριθμός αυτός πρόκειται να αυξηθεί σε 215 έως το 2030 και ακόμη και σε 400 έως το 2040.

«Το ερώτημα είναι: πού θα βρούμε όλο το χώρο για αυτή την τεράστια επέκταση;» λέει ο Xάρι Βιρτ (Harry Wirth), επικεφαλής του τμήματος ηλεκτρικής ενέργειας στο Fraunhofer ISE στο Φράιμπουργκ.

Καθώς οι επιφάνειες στέγης δεν επαρκούν, η έμφαση μετατοπίζεται στους υπαίθριους χώρους. «Αυτό οδηγεί αναπόφευκτα σε συγκρούσεις χρήσης – αφενός με τη διατήρηση της φύσης και αφετέρου με τη γεωργία».

Για δεκαετίες, το ζήτημα του κόστους βρισκόταν στο επίκεντρο της φωτοβολταϊκής βιομηχανίας. «Τώρα οι ηλιακές κυψέλες κοστίζουν λίγο περισσότερο από τις λαμαρίνες – αλλά υπάρχει έλλειψη γης», λέει ο Βιρτ.

Ζητούνται ανοιχτοί χώροι

Τα καλά νέα είναι ότι είναι δυνατόν να δημιουργηθούν συνέργειες. Οι ειδικοί μιλούν για φωτοβολταϊκά βιοποικιλότητας, όταν μια περιοχή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και ταυτόχρονα να προωθηθεί η βιοποικιλότητα μέσω κατάλληλων μέτρων.

Τα φωτοβολταϊκά πάρκα θα μπορούσαν να προσφέρουν στα ζώα μια ειδική ζώνη ανάπαυσης, λέει ο Βιρτ- για παράδειγμα, στα πτηνά που φωλιάζουν στο έδαφος και είναι ευαίσθητα στην όχληση.

Οι φράχτες θα πρέπει να σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε ακόμη και μικρά θηλαστικά να μπορούν να περάσουν μέσα από αυτούς. Και ειδικά δημιουργημένες περιοχές βιοτόπων θα μπορούσαν να προσφέρουν προστασία σε σπάνια είδη. Οι ίδιες οι υπερυψωμένες μονάδες θα μπορούσαν επίσης να προσφέρουν σε ορισμένα είδη ενδιαφέρουσες δομές και μεταβαλλόμενες συνθήκες φωτισμού.

Το νέο ηλιακό πακέτο Ι, το οποίο τέθηκε σε ισχύ τον Μάιο στη Γερμανία, απαριθμεί πέντε ελάχιστα κριτήρια για τη διατήρηση της φύσης – όπως η έννοια της ήπιας κοπής και οι διάδρομοι για τα μεγάλα θηλαστικά, όπως τα ελάφια και τα ζαρκάδια.

Ωστόσο, οι κατασκευαστές έργων πρέπει να πληρούν μόνο τα τρία από τα πέντε κριτήρια. Ταυτόχρονα, ο νέος νόμος επιτρέπει σημαντικά περισσότερες περιοχές για φωτοβολταϊκά πάρκα, ιδίως γεωργικές εκτάσεις χαμηλής απόδοσης.

«Πρόκειται για περιοχές που έχουν μικρή αξία για τη γεωργία», λέει ο Βιρτ. Σήμερα, οι ενεργειακές καλλιέργειες καλλιεργούνται επίσης σε μεγάλη κλίμακα, η οποία είναι συχνά συγκριτικά αναποτελεσματική.

Με τις φωτοβολταϊκές μονάδες, θα μπορούσατε να παράγετε πολλές φορές περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια στην ίδια έκταση – και ταυτόχρονα, στην καλύτερη περίπτωση, να αυξήσετε σημαντικά τη βιοποικιλότητα. «Μια μονοκαλλιέργεια ενεργειακού καλαμποκιού είναι οικολογικά μια έρημος». Αντίθετα, πολλά διαφορετικά είδη φυτών μπορούν να αναπτυχθούν κάτω και ανάμεσα στις φωτοβολταϊκές μονάδες, επειδή το έδαφος δεν λιπαίνεται ούτε μολύνεται με φυτοφάρμακα.

Εναλλακτική λύση στη μονοκαλλιέργεια

Ενεργειακές καλλιέργειες, όπως η μηδική, καλλιεργούνταν στο παρελθόν και στη σημερινή τοποθεσία του ενεργειακού πάρκου Witznitz, την οποία η Move On έχει μισθώσει για τουλάχιστον 30 χρόνια.

Το πρώην ανοιχτό ορυχείο επιχωματώθηκε και ανακαλλιεργήθηκε τη δεκαετία του 1990. «Τα υπερκείμενα από άλλα υπαίθρια ορυχεία απορρίφθηκαν εκεί, καθώς ήταν διαθέσιμα», λέει ο Πιελμάιερ. Ως αποτέλεσμα, δεν πρόκειται για ένα φυσικό, καλλιεργημένο έδαφος. Τώρα πειραματίζονται με διαφορετικούς τύπους βλάστησης, μεταξύ άλλων και κάτω από τις μονάδες – και δίνουν προσοχή στις περιόδους αναπαραγωγής των πουλιών, για παράδειγμα, κατά τη διατήρηση του πρασίνου.

Οι φωτοβολταϊκές μονάδες δεν σφραγίζουν τις επιφάνειες και – σε αντίθεση με τις ανεμογεννήτριες, για παράδειγμα – δεν απαιτούν ογκώδη θεμέλια. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι έχουν αντίκτυπο στο έδαφος με πολλούς τρόπους. Ανάλογα με τη γωνία εγκατάστασης, η βροχή δεν πέφτει πλέον ομοιόμορφα στο έδαφος, αλλά στάζει από τις άκρες των μονάδων. Το κλίμα κάτω από τις μονάδες αλλάζει επίσης. Και ορισμένα είδη ζώων που προτιμούν τους μεγάλους ανοιχτούς χώρους θα μπορούσαν να αισθανθούν ενοχλημένα από τις εγκαταστάσεις.

Μέχρι στιγμής, έχει γίνει ελάχιστη έρευνα πεδίου σχετικά με το πώς αντιδρούν τα διάφορα είδη σε στενά τοποθετημένες μεταξύ τους μονάδες – και αν μπορούν να εγκλιματιστούν και να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες του εδάφους.

Είναι σημαντικό να εξετάσουμε προσεκτικά την περιοχή, λέει η Χένι Γκρέβε (Henny Grewe), οικολόγος τοπίου στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών του Άνχαλτ στο Μπέρνμπουργκ. «Το αν ένα φωτοβολταϊκό πάρκο σχετίζεται με μεγαλύτερη βιοποικιλότητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο με τον οποίο η περιοχή χρησιμοποιούνταν προηγουμένως και ποια είδη ζώων και φυτών ήταν εδώ εγκατεστημένα». Επίσης, δεν αρκεί να αφήνουμε τις περιοχές στην τύχη τους. Η Γκρέβε ερευνά περιφερειακά μείγματα σπόρων άγριων φυτών που είναι ιδιαίτερα κατάλληλα για φωτοβολταϊκά πάρκα.

«Πρέπει να μπορούν να ανταπεξέλθουν στη σκιά που παρέχουν οι μονάδες, αλλά ταυτόχρονα δεν πρέπει να αναπτύσσονται πολύ γρήγορα και πολύ ψηλά πάνω από τις ίδιες τις μονάδες». Το τι λειτουργεί εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την περιοχή και το εκάστοτε έδαφος.

Το Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών του Άνχαλτ έχει ιδρύσει το διεθνές δίκτυο “AgriPVplus”, το οποίο στοχεύει στη δημιουργία συνεργειών μεταξύ των φωτοβολταϊκών συστημάτων, της γεωργίας και της βιοποικιλότητας.

«Μια τέτοια τριπλή αξιοποίηση μειώνει τον ανταγωνισμό για τη γη και είναι σημαντική για την κοινωνική αποδοχή των φωτοβολταϊκών πάρκων», λέει ο ηλεκτρολόγος μηχανικός Σεμπάστιαν Ντίτμαν (Sebastian Dittmann). Ο Ντίτμαν και η Γκρέβε βοήθησαν στη δημιουργία ενός δοκιμαστικού πεδίου στην πανεπιστημιούπολη του Bernburg. Οι μονάδες τοποθετούνται κάθετα και μεταξύ τους καλλιεργείται δοκιμαστικά χειμερινό σιτάρι ή σόγια. Πρόσθετες λωρίδες άγριων φυτών για την προώθηση της βιοποικιλότητας.

Τώρα δοκιμάζουν ποιες συνέργειες θα μπορούσαν να προκύψουν – για παράδειγμα, μειώνοντας τον άνεμο και διατηρώντας την υγρασία στο έδαφος για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα λόγω του τρόπου σκίασης των μονάδων. Το θέμα αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στη Σαξονία-Άνχαλτ, η οποία πλήττεται συχνά από περιόδους ξηρασίας. Οι αισθητήρες στο έδαφος της εγκατάστασης δοκιμών παρέχουν ακριβή στοιχεία σχετικά με αυτό.

Οι φωτοβολταϊκές μονάδες που εγκαθίστανται κάθετα σε κατεύθυνση ανατολής-δύσης θα μπορούσαν επίσης να αποτελέσουν μια καλή προσθήκη στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, λέει ο Ντίτμαν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, σε αντίθεση με τις μονάδες με νότιο προσανατολισμό, παρέχουν το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας όχι το μεσημέρι, αλλά το πρωί και το απόγευμα.

Ωστόσο, η γεωργία μπορεί επίσης να ασκηθεί στο πλαίσιο κλασικών ενοτήτων. Ορισμένες καλλιέργειες είναι ιδιαίτερα κατάλληλες για αυτό, λέει ο ερευνητής Βιρτ- για παράδειγμα, μόνιμες καλλιέργειες όπως φρούτα ή σταφύλια. Οι μονάδες θα μπορούσαν να αποτρέψουν το λεγόμενο ηλιακό έγκαυμα στα σταφύλια. Εάν τα αμπέλια αναπτύσσονται προστατευμένα από τη βροχή, αυτό θα μπορούσε επίσης να μειώσει τη μυκητολογική προσβολή. Ταυτόχρονα, τα φωτοβολταϊκά συστήματα χρησιμεύουν ως αποτελεσματική προστασία από το χαλάζι. Το Fraunhofer ISE υποστηρίζει ένα αμπελουργικό έργο στο Munzingen in Breisgau από το 2021. «Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, οι αγρότες ήταν συχνά απρόθυμοι να μιλήσουν για τα φωτοβολταϊκά», λέει ο Βιρτ- τώρα βιώνει μεγάλο ενδιαφέρον για το θέμα.

Ορισμένες καλλιέργειες θα μπορούσαν επίσης να διεξάγονται στο μέλλον κάτω από τις μονάδες του ενεργειακού πάρκου Witznitz – η κατασκευάστρια εταιρεία Move On έχει λάβει το δικαίωμα χρήσης από την Signal Iduna. «Θα δούμε τι έχει να προσφέρει το έδαφος», λέει ο Πιελμάιερ – πρώτα πρέπει να ανακάμψει από τα χρόνια της μονοκαλλιέργειας.

Διαβάστε ακόμη