Ένας κατασκευαστής ηλιακών πάνελ που απολύει εργαζόμενους. Ένας κατασκευαστής μπαταριών που απέρριψε την Ευρώπη για τις αμερικανικές επιδοτήσεις. Ένα έργο πράσινου υδρογόνου που σταμάτησε λόγω έλλειψης ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτά είναι μερικά από τα πρώτα αποτελέσματα από το Ταμείο Καινοτομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ένα επενδυτικό μέσο ύψους 40 δισεκατομμυρίων ευρώ (43 δισεκατομμυρίων δολαρίων) που αποτελεί τον πυρήνα των σχεδίων της Ευρώπης για την αναμόρφωση της οικονομίας της, ώστε να μηδενίσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μέχρι τα μέσα του αιώνα.

Όπως γράφει το Bloomberg, αποτελεί επίσης μέρος του αντίμετρου της ΕΕ στον νόμο των ΗΠΑ για τη μείωση του πληθωρισμού: Οι αξιωματούχοι ελπίζουν ότι οι επιδοτήσεις θα αποτρέψουν βασικές βιομηχανίες από το να φύγουν στο εξωτερικό.

Ενώ το ταμείο είναι ακόμη αρκετά νέο και υποστηρίζει δεκάδες έργα, συμπεριλαμβανομένου του πρώτου μεγάλου εργοστασίου πράσινου χάλυβα στον κόσμο, ορισμένα από αυτά – ιδίως στους τομείς της μεταποίησης και του υδρογόνου – έχουν δυσκολευτεί να ξεκινήσουν.

Σύμφωνα με τον Marcus Ferdinand, επικεφαλής αναλυτή της εταιρείας ερευνών Veyt με έδρα το Όσλο, το Ταμείο Καινοτομίας είναι ένα από τα προγράμματα που πρέπει να επιτύχουν, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι νέες τεχνολογίες θα μπορέσουν να διαδραματίσουν γρήγορα σημαντικό ρόλο στη μείωση των εκπομπών στην ΕΕ. Εάν τα πρώτα του στραβοπατήματα αποδειχθούν ευρέως διαδεδομένες τάσεις, αυτό θα είναι ένα ανησυχητικό σημάδι για την ικανότητα του μπλοκ να επιτύχει τους κλιματικούς στόχους του 2040.

Tο ταμείο έχει διαθέσει πάνω από 6 δισ. ευρώ για την ανάπτυξη καθαρών τεχνολογιών

Από την έναρξη λειτουργίας του πριν από τέσσερα χρόνια, το ταμείο έχει διαθέσει πάνω από 6 δισεκατομμύρια ευρώ για την ανάπτυξη καθαρών τεχνολογιών, όπως η δέσμευση CO2 από ορισμένους από τους μεγαλύτερους ρυπαντές της Ευρώπης, όπως ο γαλλικός γίγαντας βιομηχανικού αερίου Air Liquide SA και η ελβετική τσιμεντοβιομηχανία Holcim Ltd. Υποστηρίζει μεγάλους παραγωγούς ενέργειας, όπως η Shell Plc και η γερμανική εταιρεία κοινής ωφέλειας RWE AG, στις προσπάθειές τους να παράγουν υδρογόνο. Και υποστηρίζει εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας που κατασκευάζουν εξοπλισμό ηλιακών συλλεκτών, μπαταρίες και άλλες τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Τα κατασκευαστικά έργα συγκαταλέγονται μεταξύ εκείνων που αντιμετώπισαν τις περισσότερες δυσκολίες. Το ταμείο έχει χορηγήσει τουλάχιστον τρία τέταρτα του δισεκατομμυρίου ευρώ σε κατασκευαστές, οι μισοί από τους οποίους ανακοίνωσαν σχέδια να κλείσουν τις δραστηριότητές τους, να απολύσουν προσωπικό ή να διακόψουν εντελώς τα έργα, σύμφωνα με ανάλυση των δεδομένων των έργων από το Bloomberg Green.

Ο Kurt Vandenberghe, γενικός διευθυντής για το κλίμα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δήλωσε ότι η ΕΕ ανέμενε ότι ορισμένα από τα στοιχήματά της δεν θα αποδώσουν. Το ταμείο προορίζεται για επενδύσεις «στις νέες, καινοτόμες δραστηριότητες του μέλλοντος», δήλωσε ο Vandenberghe. «Αυτό σημαίνει ότι δεν θα φτάσουν απαραίτητα όλα τα έργα στο τέλος τους, επειδή υπάρχει ένας δίκαιος βαθμός κινδύνου. Διαφορετικά, δεν θα έπρεπε να το κάνουμε, αν η αγορά το προχωρήσει αυτό από μόνη της».

Πού έχει ποντάρει το Ταμείο Καινοτομίας της ΕΕ

Έχει διαθέσει περισσότερα από 6 δισεκατομμύρια ευρώ για την ανάπτυξη τεχνολογιών που μπορούν να κάνουν τη βιομηχανία πιο πράσινη.

Και τα κακά στοιχήματα δεν σημαίνουν απαραίτητα ότι σπαταλήθηκαν πολλά χρήματα. Η χρηματοδότηση καταβάλλεται σε φάσεις, οπότε τα έργα που δεν προχωρούν δεν λαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της και η ΕΕ μπορεί να κατευθύνει τις δαπάνες αυτές αλλού. Εκείνα που δεν λαμβάνουν τελική επενδυτική απόφαση δεν λαμβάνουν καθόλου χρηματοδότηση.

Ωστόσο, εξακολουθεί να σημαίνει ότι χάνεται πολύτιμος χρόνος για την απεξάρτηση από τις ανθρακούχες εκπομπές – και μια διάβρωση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος της Ευρώπης εάν οι εταιρείες αποχωρήσουν.

Το Ταμείο Καινοτομίας εισπράττει τα δισεκατομμύριά του από τις ρυπογόνες βιομηχανίες που ελπίζει να εξυγιάνει. Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού συστήματος εμπορίας εκπομπών με ανώτατο όριο και εμπόριο, οι ρυπαίνοντες λαμβάνουν έναν σταθερό αριθμό αδειών κάθε χρόνο. Οι βιομηχανικοί ρυπαντές, οι οποίοι έχουν λίγες επιλογές για την απεξάρτηση από τον άνθρακα, λαμβάνουν επί του παρόντος τις περισσότερες από τις άδειες τους δωρεάν, ενώ οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να τις αγοράζουν. Οι εταιρείες πρέπει να παραδίδουν μια άδεια για κάθε μετρικό τόνο CO2 που απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα.

Οι κυβερνήσεις της ΕΕ πωλούν τις άδειες σε δημοπρασία και στη συνέχεια διοχετεύουν μέρος των εσόδων στο Ταμείο Καινοτομίας. Η ιδέα ουσιαστικά είναι ότι οι ρυπαίνοντες πληρώνουν, αλλά κάποια από τα χρήματά τους μπορεί να επιστρέψουν σε αυτούς με τη μορφή επιχορηγήσεων ή επιδοτούμενων νέων τεχνολογιών που μπορούν να τους βοηθήσουν να μειώσουν τις εκπομπές και να μειώσουν τους λογαριασμούς τους στο μέλλον.

Αυτό θα είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς η ΕΕ θα αυστηροποιήσει την αγορά άνθρακα τα επόμενα χρόνια και θα μειώσει τον αριθμό των αδειών που χορηγούνται δωρεάν. Οι βιομηχανίες θα αναγκαστούν να μειώσουν το CO2 ή να πληρώσουν. Οι εταιρείες θα μπορούσαν να επιλέξουν να κλείσουν εντελώς, όπως έκαναν ορισμένες όταν ήρθαν αντιμέτωπες με το υψηλότερο κόστος μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

«Αυτή τη στιγμή η Ευρώπη ουσιαστικά αποανθρακοποιείται μέσω της αποβιομηχάνισης»

«Αυτή τη στιγμή η Ευρώπη ουσιαστικά αποανθρακοποιείται μέσω της αποβιομηχάνισης», δήλωσε η Ann Mettler, αντιπρόεδρος για την Ευρώπη στην Breakthrough Energy, μια κοινοπραξία μη κερδοσκοπικών οργανισμών και κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου που υποστηρίζεται από τον Bill Gates και επενδύει σε πράσινες τεχνολογίες. Η επένδυση των 40 δισεκατομμυρίων ευρώ σε διάστημα 10 ετών «είναι σημαντική, αλλά είναι επίσης αμφίβολο κατά πόσον αυτό αλλάζει το παιχνίδι – αν είναι πραγματικά αρκετό», δήλωσε η ίδια. (Ο Μάικλ Μπλούμπεργκ, ιδρυτής και κύριος ιδιοκτήτης της μητρικής εταιρείας Bloomberg News Bloomberg LP, είναι επενδυτής στην Breakthrough Energy Ventures).

Οι πράσινοι κατασκευαστές της Ευρώπης αντιμετωπίζουν το δέλεαρ των ελκυστικών αμερικανικών επιδοτήσεων από τη μία πλευρά και τον ανταγωνισμό από τα φθηνά κινεζικά προϊόντα από την άλλη.

Η Freyr Battery Inc. έλαβε επιχορήγηση 100 εκατ. ευρώ για το έργο της Giga Arctic στη Νορβηγία, αλλά ανακοίνωσε τον περασμένο Νοέμβριο ότι περιορίζει τις δαπάνες για το έργο αυτό για να επικεντρώσει τις επενδύσεις στις ΗΠΑ. (Αν και δεν είναι κράτος μέλος της ΕΕ, η Νορβηγία συμμετέχει στο σύστημα εμπορίας εκπομπών της).

Μεταξύ των μεγαλύτερων επιχορηγήσεων μέχρι σήμερα ήταν 200 εκατομμύρια ευρώ για τον ελβετικό κατασκευαστή ηλιακών πάνελ Meyer Burger Technology AG για την κατασκευή νέων εγκαταστάσεων παραγωγής στη Γερμανία και την Ισπανία. Έκτοτε, η εταιρεία ανακοίνωσε ότι σχεδιάζει να κλείσει μια μονάδα παραγωγής στη Γερμανία, καθώς στρέφει τις δραστηριότητές της στις ΗΠΑ. Η εταιρεία βρίσκεται σε συνομιλίες με την Επιτροπή σχετικά με τις επιλογές της, σύμφωνα με εκπρόσωπό της.

«Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να εγγυηθεί ίσους όρους ανταγωνισμού για την εγχώρια βιομηχανία ηλιακής ενέργειας περιορίζοντας το ντάμπινγκ και τα προϊόντα που κατασκευάζονται με καταναγκαστική εργασία», δήλωσε ο εκπρόσωπος μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. «Χωρίς αυτό – από σήμερα – η παραγωγή ηλιακών μονάδων δεν έχει οικονομικό νόημα» στην Ευρώπη.

Ένας άλλος κατασκευαστής ηλιακού εξοπλισμού, η σουηδική Midsummer AB, έλαβε πάνω από 30 εκατομμύρια ευρώ για μια πρωτοβουλία, γνωστή ως Project DAWN, για την κατασκευή ενός εργοστασίου που θα παράγει ένα λεπτό, ελαφρύ ηλιακό πάνελ για στέγες. Πέρυσι, η εταιρεία άρχισε να σχεδιάζει απολύσεις εργαζομένων στο πλαίσιο της προσπάθειας περικοπής του κόστους των σουηδικών δραστηριοτήτων της, καθώς ανακοίνωσε ζημίες άνω των 200 εκατομμυρίων σουηδικών κορόνων (18,5 εκατομμύρια δολάρια).

Εκπρόσωπος της εταιρείας αναφέρει ότι οι δύο αυτές προσπάθειες συμβαδίζουν καθώς η εταιρεία αναδιαμορφώνει τις δραστηριότητές της για να είναι πιο ανταγωνιστική απέναντι στις φθηνές εισαγωγές. «Αν μη τι άλλο, τα μέτρα περικοπής κόστους μας δίνουν περισσότερους μυς για να επιταχύνουμε και να εκτελέσουμε το ‘Project DAWN», δήλωσε ο Peter Karaszi, επικεφαλής επικοινωνίας της Midsummer.

Aπό τα μεγαλύτερα τεχνολογικά στοιχήματα το υδρογόνο

Ένα από τα μεγαλύτερα τεχνολογικά στοιχήματα του ταμείου είναι το υδρογόνο. Το αέριο δεν παράγει καθόλου CO2 όταν καίγεται και, όταν παράγεται μέσω ανανεώσιμης ηλεκτρικής ενέργειας (αυτό που είναι γνωστό ως πράσινο υδρογόνο), μπορεί να αποτελέσει μια φιλική προς το κλίμα εναλλακτική λύση σε σχέση με το φυσικό αέριο ή τον άνθρακα. Τα έργα υδρογόνου αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ένα τέταρτο των χρημάτων που έχουν χορηγηθεί από το Ταμείο Καινοτομίας μέχρι στιγμής.

Αλλά η τεχνολογία δεν αποδεικνύεται τόσο οικονομικά εφικτή όσο πιστεύαμε κάποτε. Το πράσινο υδρογόνο είναι πολύ πιο ακριβό από το είδος που χρησιμοποιείται συνήθως σήμερα και παράγεται με φυσικό αέριο. Τα έργα που αποσκοπούν στην αναβάθμιση της βιομηχανίας και στη μείωση του κόστους έχουν αντιμετωπίσει δοκιμασίες.

Ένα από αυτά ήταν το σχέδιο ενός τμήματος της γερμανικής εταιρείας κοινής ωφέλειας Uniper SE για την παραγωγή πράσινου υδρογόνου σε μια εγκατάσταση στα περίχωρα του Ρότερνταμ. Από πολλές απόψεις είναι μια ιδανική τοποθεσία, κοντά σε μεγάλους βιομηχανικούς χρήστες και ακριβώς στην ακτή, που δίνει εύκολη πρόσβαση στον αυξανόμενο στόλο υπεράκτιων αιολικών πάρκων στην ολλανδική Βόρεια Θάλασσα.

Όμως η εκτίναξη του κόστους τα τελευταία χρόνια για την ηλεκτρική ενέργεια, την εργασία και τη χρηματοδότηση έχουν κάνει το πράσινο υδρογόνο ακόμη πιο ακριβό, καθιστώντας δύσκολη την προσέλκυση δυνητικών πελατών.

«Είναι πολύ ακριβό αυτή τη στιγμή», δήλωσε ο Dyonne Rietveld, διευθύνων σύμβουλος της Uniper στην Ολλανδία. «Τα επιτόκια και το κόστος των τελών σύνδεσης με το δίκτυο και το προφίλ κινδύνου των συμφωνιών αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας σκοτώνουν τις επενδυτικές αποφάσεις».

Η εταιρεία διαπίστωσε επίσης ότι ήταν σχεδόν αδύνατο να υπογράψει σύμβαση με ένα νέο υπεράκτιο αιολικό πάρκο που θα εξασφάλιζε ηλεκτρική ενέργεια σε αρκετά γρήγορο χρονοδιάγραμμα ώστε να πληροί τις απαιτήσεις του Ταμείου Καινοτομίας. Στο τέλος, η Uniper επέστρεψε το βραβείο της. Οι υπεύθυνοι του έργου ελπίζουν να βρουν άλλα μέσα για την κατασκευή του χώρου αργότερα μέσα στη δεκαετία.

Ένα άλλο έργο που επέστρεψε τα χρήματα στην ΕΕ είχε ως στόχο να συνδέσει τη φθηνή παραγωγή υδρογόνου στην Πορτογαλία με τη μεγάλη βιομηχανική ζήτηση στη βόρεια Ευρώπη. «Υπήρχε μεγάλη διαφημιστική εκστρατεία για το υδρογόνο και τώρα έπρεπε να γίνουμε πιο ρεαλιστές», δήλωσε η Catherine MacGregor, διευθύνουσα σύμβουλος της Engie SA, μιας από τις εταιρείες που βρίσκονται πίσω από το έργο.

Άλλοι προγραμματιστές πράσινου υδρογόνου εξακολουθούν να προσπαθούν να το κάνουν να λειτουργήσει, παρά τις δυσκολίες. Η γερμανική ενεργειακή εταιρεία Iqony GmbH έλαβε 49 εκατομμύρια ευρώ για την κατασκευή μιας εγκατάστασης κοντά στο Ντίσελντορφ που θα παράγει υδρογόνο χρησιμοποιώντας ηλεκτρική ενέργεια από ένα αιολικό πάρκο στη Βόρεια Θάλασσα. Ενώ η εταιρεία προχωράει με το έργο, αντιμετωπίζει πολλές από τις ίδιες αβεβαιότητες που αντιμετώπισε η Uniper. Συγκεκριμένα, είναι σχεδόν αδύνατο να υπογράψει κανείς συμβόλαιο με ένα αιολικό πάρκο για να εξασφαλίσει ενέργεια, επειδή η Γερμανία δεν έχει καταφέρει να προσθέσει μεγάλη νέα δυναμικότητα στη θάλασσά της τα τελευταία χρόνια. Ταυτόχρονα, οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας έχουν αυξηθεί, δήλωσε η Tanja Braun, γενική διευθύντρια του έργου Iqony, γνωστού ως HydrOxy Hub.