«Αιχμή του δόρατος» στην πολιτική των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η πράσινη μετάβαση που αποτελεί έναν από τους κύριους πυλώνες του Ταμείου Ανάκαμψης. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε η Κομισιόν στην ενδιάμεση έκθεσή της σχετικά με την πορεία εφαρμογής του Ταμείου Ανάκαμψης όλου του «μπλοκ» έχουν υπερβεί τον στόχο του 3% της συνολικής κατανομής, με τις συνολικές εκτιμώμενες δαπάνες για το κλίμα να ανέρχονται σε 2 δισεκατομμύρια ευρώ ή πάνω από το 40% των συνολικών κατανομών. Αρκετά κράτη μέλη αφιερώνουν πάνω από το ήμισυ των συνολικών τους κονδυλίων σε κλιματικούς στόχους, όπως η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Δανία, η Εσθονία, το Λουξεμβούργο, η Μάλτα και η Φινλανδία.

Η πράσινη μετάβαση αποτελεί βασική εστίαση του Ταμείου Ανάκαμψης και έχει διατεθεί γι’ αυτόν τον σκοπό ένα σημαντικό ποσό χρηματοδότησης σε όλα τα κράτη μέλη. Ο συνολικός αριθμός των (επιμέρους) μέτρων που συμβάλλουν στην πράσινη μετάβαση ανέρχεται σε 1.421 (291 μεταρρυθμίσεις και 1.130 επενδύσεις), συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 2.600 ορόσημων και στόχων. Οι μεγαλύτερες δαπάνες που υποστηρίζουν την πράσινη μετάβαση διατέθηκαν για τη βιώσιμη κινητικότητα (31%) σε όλα τα μέτρα του Ταμείου Ανάκαμψης, ακολουθούμενες από την ενεργειακή απόδοση (29%) και τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ( ΑΠΕ) και τα δίκτυα (14%).

Η πρόοδος στην εφαρμογή των μέτρων που σχετίζονται με την πράσινη μετάβαση είχε μία συνολικά θετική αποτίμηση. Πάνω από το ένα τρίτο των ορόσημων και των στόχων έχουν αναφερθεί ως ολοκληρωμένα ή έχουν αξιολογηθεί ως ικανοποιητικά εκπληρωμένα από την Επιτροπή έως την 1η Φεβρουαρίου 2024. Συγκεκριμένα, 908 από τα 2.625 ορόσημα και στόχους που σχετίζονται με την πράσινη μετάβαση έχουν ήδη αναφερθεί ως ολοκληρωμένα από τα κράτη μέλη ή έχουν αξιολογηθεί ως εκπληρωμένα από την Επιτροπή, γεγονός που αποδίδει ποσοστό προόδου 35% (17% που αξιολογήθηκε στις αιτήσεις πληρωμής). Αν και όπως σημειώνει η έκθεση είναι νωρίς για εκτιμήσεις τα ήδη υλοποιημένα «πράσινα» ορόσημα και στόχοι συνέβαλαν στην αύξηση της δυναμικής της πράσινης μετάβασης. Σε αυτό διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και η επιτάχυνση και απλοποίηση διαδικασιών αδειοδότησης.

Η Ελλάδα, όπως επισημαίνεται στην έκθεση αξιολόγησης, εισήγαγε μια μεταρρύθμιση για τον εξορθολογισμό και την ψηφιοποίηση του πλαισίου αδειοδότησης για τις ΑΠΕ και ψήφισε νόμο για την εφαρμογή του συστήματος εγγυήσεων προέλευσης που υποστηρίζει την ανανεώσιμη ενέργεια για τα νοικοκυριά. Την ίδια ώρα, η Ισπανία θέσπισε μηχανισμούς για τη στήριξη επενδύσεων για την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε κτίρια και βιομηχανικές διαδικασίες και για τη στήριξη πρωτοβουλιών που υλοποιήθηκαν από ενεργειακές κοινότητες.

Οι τομείς εστίασης

Η ηλεκτροκίνηση έχει βρεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Οι επενδύσεις επικεντρώνονται στα οχήματα μηδενικών ή χαμηλών εκπομπών, στην ανάπτυξη των αστικών δημόσιων μεταφορών, στην υποδομή επαναφόρτισης και στον εκσυγχρονισμό της σιδηροδρομικής υποδομής, και ως αποτέλεσμα ο εν λόγω τομέα συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης με 42 δισ. ευρώ. Οι μεταρρυθμίσεις που περιλαμβάνονται σε ορισμένα μέτρα του Ταμείου Ανάκαμψης αποσκοπούν στην αλλαγή του κανονιστικού πλαισίου με σκοπό να καταστεί δυνατή η εξάπλωση της κινητικότητας μηδενικών εκπομπών και να υποστηριχθεί η βιώσιμη αστική κινητικότητα, καθώς και στη θέσπιση φορολογικών καθεστώτων. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα, το μέτρο του Ταμείου Ανάκαμψης υποστηρίζει μια μεταρρύθμιση του σιδηροδρομικού τομέα, για την ενίσχυση του διαχειριστή σιδηροδρομικής υποδομής, τη βελτίωση της ασφάλειας, της παροχής υπηρεσιών και της αποτελεσματικότητας κατά την υλοποίηση νέων επενδύσεων στο πλαίσιο του ERDF και του CEF. Αντίστοιχα, η Τσεχία επένδυσε στις βιώσιμες μεταφορές ολοκληρώνοντας έργα οδικής και σιδηροδρομικής ασφάλειας και ανακαινίζοντας σιδηροδρομικές γέφυρες και σήραγγες

Όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση, που αντιπροσωπεύει το 29% των συνολικών δαπανών του πυλώνα της πράσινης μετάβασης, τα κράτη μέλη έχουν συμπεριλάβει στα σχέδιά τους μεγάλες επενδύσεις σε ενεργειακές ανακαινίσεις ιδιωτικών και δημόσιων κτιρίων και στην κατασκευή νέων κτιρίων υψηλής ενεργειακής απόδοσης. Η πλειονότητα των επενδύσεων αφορά την ενεργειακή απόδοση των οικιστικών κτιρίων (31 δισ. ευρώ), η οποία συνήθως στοχεύει σε μείωση της κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας κατά 30% ή περισσότερο. Πέρα από τα κτίρια, οι επενδύσεις σε άλλους τομείς θα συμβάλουν στην απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, στις μεγαλύτερες επιχειρήσεις και στα συστήματα τηλεθέρμανσης, για παράδειγμα με την προώθηση της ενσωμάτωσης καθαρότερων και αποδοτικότερων τεχνολογιών για τις διαδικασίες παραγωγής και την κεντρική παραγωγή θερμότητας. Για το σκοπό αυτό, ορισμένα μέτρα του Ταμείου Ανάκαμψης περιλαμβάνουν επίσης μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση των εμποδίων για την ενεργειακή απόδοση, όπως τροποποιήσεις του κανονιστικού πλαισίου ή την εναρμόνιση των μηχανισμών στήριξης μέσω των υπηρεσιών μιας στάσης. Τα κράτη μέλη ανέφεραν ότι έχουν ήδη επιτύχει περίπου 28,3 εκατ. μεγαβατώρες εξοικονόμησης στην ετήσια κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας και πάνω από 54.000 μεγαβάτ δυναμικότητας για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, καθώς και την εγκατάσταση πάνω από 530.000 νέων ή αναβαθμισμένων σημείων ανεφοδιασμού και επαναφόρτισης για καθαρά οχήματα.

Το κεφάλαιο ΑΠΕ και δίκτυα

Καθώς η Ευρώπη βγήκε από έναν χειμώνα κρίσης, η ισχυρή ανάπτυξη και διείσδυση των ΑΠΕ έχει αρχίσει και αποδίδει μερίσματα. Οι επενδύσεις επικεντρώνονται στην παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, τόσο σε ήδη ώριμες τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας όσο και σε καινοτόμες λύσεις (24 δισ. ευρώ). Επιπλέον, στοχεύουν στην κατασκευή και αναβάθμιση ενεργειακών δικτύων και υποδομών (11 δισ. ευρώ). Η αύξηση του μεριδίου των ΑΠΕ απαιτεί επίσης ένα φιλόδοξο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων. Για το σκοπό αυτό, οι μεταρρυθμίσεις που περιλαμβάνονται στα σχέδια αποσκοπούν στη δημιουργία σταθερού ρυθμιστικού περιβάλλοντος και κατάλληλων συνεργειών μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, στην απλούστευση των διοικητικών διαδικασιών και στην υιοθέτηση νέων ή στην παράταση των υφιστάμενων καθεστώτων στήριξης. Περαιτέρω μέτρα αφορούν την Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α&I) σε πράσινες δραστηριότητες (6% των συνολικών δαπανών στο πλαίσιο του πυλώνα της πράσινης μετάβασης) αλλά και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Περισσότερα από 60 δισεκατομμύρια ευρώ από τα εγκεκριμένα κεφάλαια για την επίτευξη των στόχων του σχεδίου REPowerEU διατίθενται για να συμβάλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας, στην υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων και στην αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών ασφάλειας του εφοδιασμού, ενώ παράλληλα διαφοροποιούνται και μειώνεται η εξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα. Τα κεφάλαια REPowerEU αναμένεται να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας, της ασφάλειας και της βιωσιμότητας του ενεργειακού συστήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Στο ίδιο πλαίσιο αναμένεται να διατεθούν πάνω από 12 δισεκατομμύρια ευρώ για την απαλλαγή της βιομηχανίας από τον άνθρακα, συμπεριλαμβανομένων 2,5 δισεκατομμυρίων ευρώ για την παραγωγή υδρογόνου από ανανεώσιμες πηγές. Παραδείγματα στήριξης της απεξάρτησης της βιομηχανίας από τον άνθρακα υπάρχουν στο Βέλγιο, τη Γερμανία, την Ελλάδα, τη Γαλλία, την Ουγγαρία, την Ιταλία, την Πορτογαλία ή τη Σλοβενία. Συνολικά, 68 δισεκατομμύρια ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης θα στηρίξουν την καθαρή τεχνολογία, την καθαρή ενέργεια και την απαλλαγή των βιομηχανιών της Ευρώπης από τον άνθρακα. Τέλος, θα προωθηθούν στρατηγικές επενδύσεις καθαρής τεχνολογίας σε ηλεκτρολύτες, μπαταρίες και ηλιακούς συλλέκτες, καθώς και ειδική κατάρτιση για την απόκτηση πράσινων δεξιοτήτων για περισσότερα από 100.000 άτομα.